Torbiel zawiązkowa — objawy i leczenie

Torbiele to przestrzenie wypełnione płynem lub galaretowatą masą, tworzące się w obrębie organizmu. Inaczej zwane są cystami. Przeczytaj, jakie rodzaje torbieli mogą występować przy zębach oraz po czym poznać torbiel zawiązkową.

Czym jest torbiel zawiązkowa?

Torbiel zawiązkowa (Dentigerous cyst) jest drugim najczęściej występującym rodzajem cysty pochodzenia zębowego — diagnozuje się ją raz na pięć przypadków. Powstaje w trakcie rozwoju zawiązku zęba, najczęściej w okolicy niewyrżniętego zęba trzonowego żuchwy, czyli przy zębach zatrzymanych. Nieco rzadziej może pojawiać się przy trzecich zębach trzonowych, kłach szczęki oraz górnych i dolnych zębach przedtrzonowych, bardzo rzadko przy zębach nadliczbowych bądź w obrębie zatoki szczękowej. Jej cechą charakterystyczną jest otaczanie korony i wierzchołka korzenia niewyrżniętego zęba. Jama torbieli jest wyścielona cienką warstwą komórek nabłonka, komórkami urzęsionymi, śluzowymi, elementami tkanki łącznej oraz pozostałościami blaszki zębowej.

Torbiele zębopochodne są też jednym z powikłań nieprawidłowego leczenia kanałowego. Za wariant torbieli zawiązkowych uznaje się torbiel erupcyjną, rozwijającą się w miękkich tkankach dziąsła.

Torbiele zawiązkowe najczęściej rozpoznawane są u pacjentów płci męskiej pomiędzy 20-40 rokiem życia, bardzo rzadko u osób w wieku rozwojowym. Jeśli nie przyjmuje dużych rozmiarów, zazwyczaj rozwija się bezobjawowo i jest wykrywana przypadkowo podczas kontroli. Większe torbiele mogą powodować mało bolesne rozdęcie wyrostka zębodołowego szczęki lub zębodołowej części żuchwy, co doprowadza do asymetrii twarzy. Mogą również przemieszczać się, resorbując sąsiednią tkankę zębów oraz kanał nerwu żwaczowego. Objawy bólowe najczęściej wskazują na rozwinięcie się zakażenia. Nieleczona zmiana zapalna może z czasem przekształcić się w raka płaskonabłonkowego, raka śluzowo-naskórkowego bądź szkliwiaka.

Pozostałe rodzaje torbieli zębów

Pozostałe rodzaje torbieli zębów wyróżniane przez patomorfologię stomatologiczną to:

• Torbiel korzeniowa (cystis radicularis) — obejmująca przednie zęby, najczęściej będąca wynikiem przewlekłego zapalenia tkanek okołowierzchniowych lub choroby miazgi zębowej. Torbiele korzeniowe stanowią ponad połowę wszystkich zmian zębopochodnych. Mogą być usuwane chirurgicznie lub rozpuszczane za pomocą wodorotlenku wapnia.
• Torbiel rogowaciejąca lub torbiel pierwotna (cystis primordialis) — zaliczana do nowotworów, niszcząca kość podczas wzrostu. Zwykle pojawia się przy zębach nadliczbowych. Leczenie polega na ekstrakcji chirurgicznej wraz z kiretażem kości.
• Torbiel przyzębia lub torbiel przyzębna (lateral periodontal cyst) — powstająca w obrębie kieszonki przyzębnej jako powikłanie zapalenia przylegających tkanek przyzębia. Bardzo rzadko obserwowana. Leczenie polega na wycięciu zmiany i ekstrakcji zęba przyczynowego.
• Torbiel dziąsłowa (cystis gingivalis) — często występująca u niemowląt, zazwyczaj niegroźna i niewymagająca leczenia, ustępująca samoistnie. Zmiana jest zlokalizowana w tkankach dziąseł, może występować pojedynczo lub w grupie. Dawniej określana jako perły Epsteina/guzki Bohna.
• Torbiel wapniejąca (cystis odontogentes calcificata) – bardzo rzadko spotykana, zaliczana do grupy nowotworów łagodnych z pojedynczymi przypadkami złośliwienia. Występuje na błonie śluzowej dziąseł, w kości poddziąsłowej lub w okolicy przednich trzonowców. Przy kontakcie z tkanką łączną ulega zwapnieniu. Leczona za pomocą chirurgicznego wyłuszczenia zmiany.

Wszystkie z nich charakteryzują się bardzo powolnym i stale rozprężającym wzrostem (dlatego objawy bólowe oraz asymetria są najczęściej znakiem dużego rozmiaru torbieli, przy małym rozmiarze są niemal zawsze bezbolesne), a w konsekwencji doprowadzają do powstawania ubytków kostnych.

Torbiel erupcyjna

Torbiel erupcyjna (cystis eruptiva) jest wariantem torbieli zawiązkowej, umiejscawiającym się w tkankach miękkich dziąseł pokrywających koronę wyrzynającego się zęba. W większości przypadków pękają samoistnie przy erupcji zęba, do którego przylegają. Jej wnętrze jest wyścielone głównie nabłonkiem płaskim.

Jakie są przyczyny powstawania torbieli?

Do głównych przyczyn powstawania torbieli zębopochodnych zalicza się długotrwałe stany zapalne tkanek okołowierzchniowych zęba, czyli patologiczne zmiany wynikające z nieleczonej próchnicy, regularnych zaniedbań higieny jamy ustnej oraz przewlekłej choroby nosa bądź gardła.

Torbiele zawiązkowe rozwijają się głównie w okolicy zębów zatrzymanych. Są to zęby, które z punktu widzenia anatomii wykształciły się prawidłowo, utknęły jednak podczas rozwoju w kości szczęki górnej bądź dolnej. Korona zęba może częściowo wystawać ponad powierzchnię dziąsła (ząb częściowo zatrzymany) bądź być całkowicie otoczona przez kość (ząb całkowicie zatrzymany). Problem dotyczy przede wszystkim trzecich trzonowców, tzn. zębów mądrości — ósemek. Najczęstszą przyczyną jest tutaj zbyt ciasne bądź nieprawidłowe ułożenie zębów w łuku zębowym. Można więc powiązać powstawanie torbieli zawiązkowych bezpośrednio z zatrzymaniem bądź ekstrakcją zęba mądrości.

Jakie są objawy torbieli zęba?

Torbiele zawiązkowe małej wielkości są w większości bezobjawowe i wykrywane przypadkowo w gabinecie stomatologicznym, najczęściej w badaniu radiologicznym przed założeniem aparatu. Dolegliwości bólowe mogą pojawić się kiedy torbiel osiągnie większy rozmiar, powodując obrzęk twarzy — wtedy najczęściej doszło już do zakażenia oraz procesu zapalnego w tkankach okolicznych. Przy wyjątkowo dużych torbielach może dojść też do zmiany konfiguracji kości. Do objawów należą również asymetria twarzy, wysięk zapalny z nosa i nadmierne łzawienie.

Pośród objawów torbieli w zębie wyróżnia się kolejno:

• ból zęba nasilający się przy ucisku;
• opuchlizna w okolicy zmiany;
• asymetria twarzy;
• dostrzegalna wypukłość w okolicy zęba;
• rozchwianie się bądź przemieszczanie zęba;
• zaburzenia czucia w okolicy zmiany;
• obecność wydzieliny ropnej w okolicy zmiany.

Torbiele na zdjęciu radiologicznym są widoczne jako jednorodne, gładkie przejaśnienie w formie oddzielonego od reszty ubytku tkanki kostnej. Forma może być owalna/spłaszczona (torbiel w żuchwie) bądź kulista (torbiel w szczęce).

Czy torbiel zęba jest nowotworem?

Torbiele zawiązkowe należą do guzów nienowotworowych. Zmiana musi być jednak każdorazowo zbadana i różnicowana histopatologicznie. Przy wystąpieniu stanu zapalnego i braku leczenia, torbiel może przekształcić się w formę raka płaskonabłonkowego, raka śluzowo-naskórkowego bądź szkliwiaka. 

Jak wygląda zabieg usunięcia torbieli?

Aby zdiagnozować torbiel, konieczne jest wykonanie zdjęcia pantomograficznego bądź tomografu komputerowego. Tomograf wykorzystywany jest głównie, aby określić położenie w stosunku do innych struktur anatomicznych oraz względną wielkość cysty. Leczenie polega na usunięciu zęba przyczynowego i wyłuszczeniu torbieli. Uzyskany materiał musi być poddany badaniu histopatologicznemu w celu różnicowania z innymi narostami patologicznymi takimi jak włókniakozębiak szkliwiakowaty, włókniak szkliwiakowaty, szkliwiak jednokomorowy czy pseudogruczołowy guz zębopochodny. Po zdiagnozowaniu musi być jak najszybciej usunięta przez stomatologa — obecność objawów bólowych wskazuje bowiem na stan zapalny oraz prawdopodobną resorpcję korzenia zęba. Im większe ubytki w tkankach, tym trudniejsze leczenie.

Najczęściej wykorzystywaną metodą przy zabiegu usuwania torbieli jest metoda Caldwella-Luca. Jest to zabieg w znieczuleniu ogólnym polegający na otwarciu zatoki szczękowej przez jamę ustną. Zaletą metody jest brak widocznych blizn. Torbiel usuwa się wtedy wraz z zębem przyczynowym. Inne stosowane metody to marsupializacja — czyli chirurgiczne przecięcie ściany torbieli, usunięcie jej zawartości oraz wszycie jej przeciętych brzegów w błonę śluzową; oraz usunięcie za pomocą leczenia endodontycznego (leczenie kanałowe).

• Mucocele – przyczyny powstawania i leczenie torbieli
• Skąd biorą się nadżerki w jamie ustnej? Dowiedz się, co je powoduje, by lepiej im przeciwdziałać
• Zapalenie jamy ustnej – objawy, zapobieganie i leczenie, zobacz, co warto wiedzieć o zapaleniu błony śluzowej!
• Grzybica jamy ustnej – przyczyny, zapobieganie, objawy i leczenie, co warto wiedzieć?
• Erytroplakia jamy ustnej to stan przedrakowy potencjalnie niebezpieczny. Konieczna jest diagnostyka nawet zmian łagodnych nadżerek i owrzodzeń
• Szkorbut – objawy i leczenie „choroby marynarzy”
• Czerniak w jamie ustnej – rzadki nowotwór złośliwy